ogrod ziemskich rozkoszy, (srodkowa tablica tryptyku), jheronimus bosch, ok. 1505.

mistyczny swiat wyobrazen, subtelne uwodzenie, dziwaczne zakamarki, swiatlo promieniejace nierzeczywistym blaskiem, wielorakie znaczenia, zawierajace w sobie wszystko, procz jednoznacznosci. pomyslowosc, wynalazczosc, wobec ktorych bezradny umysl skazany jest na ciagle bladzenie i popadanie w schematy. pesymistyczna ironia, bujna, wrecz rozwiazla chwilami fantazja, demoniczne zlo, jaskrawe wizje apokaliptycznego przerazenia, zapierajace dech mrowie, ucielesniajce alegorie, moralizujace, nawolujace do samoopanowania sie, przywrocenia kontroli nad soba.

czy istnieje w sztuce cos bardziej monstrualnego, napawajacego obawa i fascynujacego jednoczesnie?

tytul tryptyku hieronima boscha pochodzi dopiero z 20 wieku. zarowno zleceniodawca dziela jak i wczesniejsza jego nazwa nie sa blizej znane. jednakze zleceniodawca byl bez watpienia kims, kto doskonale potrafil odczytac mnostwo niderlandzkich przyslow i aluzji, zilustrowanych w tryptyku.

obraz kipi wrecz mnostwem detali, przedstawionych na czyms w rodzaju dywanu. stonowane barwy, ograniczone w skali ich uzycia, cielista biel ukazana na bladozielonym tle, podkreslona zostala czernia, niebieskim, czerwienia. ludzkie postacie, oszczedne w detalu, slabo wymodelowane, sprawiaja raczej wrazenie znakow, anizeli cial.

wszechobecne owoce, niczym ziemskie trofea, symbolizuja cierpienie wywolane ciaglym pozadaniem, a spozywanie ich prowadzi do przepoczwarzenia sie i przybrania potwornej sylwetki.

posrodku obrazu znajduje sie staw lub moze raczej bajoro, tworzace jakby sfere wladzy kobiet nad okrazajacymi je mezczyznami. kobiety uchwycone sa w ekshibicjonistycznej pozie, majacej przyciagnac uwage otaczajacych je mezczyzn. motyw poruszania sie w zamknietym kregu byl do 18 wieku symbolem rozkoszy, grzesznego oddania sie cielesnym uciechom.

tlo zdarzenia przedstawione jest za pomoca 4 kwadratowo uporzadkowanych obiektow, bedacych mieszanka sztucznosci i organicznosci. ukazuja one nature, posiadajaca sile artystycznego tworzenia. jednakze jej moc zabarwiona jest seksualnie, uwieziona w ciaglej presji prokreacji.

4 wyzej wymienione obiekty umiejscowione sa wokol kuli, badacej zarazem fontanna, w ktorej odbywaja sie akty seksualne.

calkowity chaos ukazany na obrazie stanowi jakby odzwierciedlenie maksymy, mowiacej, ze kazdy podaza za swoim instynktem, popedem seksualnym. raj na ziemi zostaje grzesznie zinterpretowany przez ludzi, a tym samym blednie, wytwarzajac nieslychanie dramatyczne napiecie pomiedzy moralnoscia, zadza, malzenstwem. bosch, jako jeden z nielicznych malarzy uczacych mnie pokory wobec sztuki, stworzyl niezapomniany obraz ludzkiego uwiklania.